Đàn ông phải dậy sớm nấu cơm



Với người Mông ở Si Ma Cai, Lào Cai, ngày thường, nấu cơm là nhiệm
vụ của đàn bà con gái nhưng sáng mùng 1, đàn ông phải dậy nấu cơm và làm
mọi việc từ cho lợn gà ăn, lấy nước, nói tóm lại là làm tất tần tật mọi
việc. Cái lý của người Mông, nói như nghệ nhân Hoàng Chúng: “Khi đẻ ra
một đứa con trai, mình mang cái rau rốn chôn ngay vào cột nhà, nếu con
gái thì mình mang rau rốn chôn vào cột giường. Nên con trai là trụ của
gia đình. Vì thế, tất cả mọi vịêc trong gia đình, người con trai phải
chịu trách nhiệm để giữ được truyền thống cho cả năm”. Người Mông kiêng
không ăn các loại rau vào ngày mùng 1 với suy nghĩ ngày đầu năm đã ăn
rau thì coi như cả năm đấy mình chỉ có rau mà ăn thôi, không giàu sang
được. Tết đến, cũng không được thổi lửa, huýt sáo. Làm thế có khác nào
“gọi” gió bão về, năm ấy sẽ gió lớn, hoa màu đổ hết. Sáng sớm mùng 1
tết, ai dậy thì cứ âm thầm mà dậy, không được gọi nhau, vì nếu mà gọi
nhau, sâu bọ nghe thấy sẽ dậy đồng loạt “nhỏm dậy” phá hoại ngô, lúa.

• 
  
  
  2
  
  
  Đêm giao thừa đi ăn trộm lấy may
  
  Đó là tục lệ của người Lô Lô từ xưa và bây giờ vẫn vậy. Đi lấy may
  không lấy nhiều, không lấy những vật có giá trị lớn, chỉ là củ hành, củ
  tỏi, thanh củi… và đương nhiên là không lấy cái của chính gia đình mình.
  Người Lô Lô đinh ninh rằng trong thời khắc bước sang năm mới, nếu ai đó
  mang về nhà được một chút gì thì năm mới gia đình sẽ gặp nhiều điều tốt
  lành, ăn nên làm ra. Người Lô Lô ở Lũng Cú, Đồng Văn, Hà Giang thường
  lấy mỗi thứ 12 cái, tượng trưng cho 12 tháng trong năm. Còn người Lô Lô ở
  Mèo Vạc thì lại chọn con số 3. Có thể là 3 củ tỏi, 3 lá rau… Nhổ trộm
  tỏi mà không nhổ hết, bị đứt là cũng không tốt, không cố làm gì. Điều
  đáng chú ý là người đi lấy may không đi công khai, không rủ nhau đi,
  không muốn chủ nhà bắt được. Ai cũng đi âm thầm, lặng lẽ, gặp người quen
  cũng không chào hỏi. Thế nhưng nhỡ có bị chủ nhà bắt được thì họ cũng
  không bị trách móc gì. Phong tục mà, ai chả thế!
  
  
  
  [You must be registered and logged in to see this image.]
  
  
  

• 
  
  
  3
  
  
  Tranh nước mới
  
  Sáng mùng 1, lúc 4-5 giờ, người Nùng ở vùng cao phía Bắc có tục đi
  tranh nước. Ai lấy được sớm thì nhà ấy có lộc nhiều. Người Pu Péo thì
  gọi đó là “nước vàng nước bạc”. Đi lấy nước là lấy lộc xuân. Nhưng trước
  khi lấy nước mang về người Pu Péo không quên thắp nén hương, cầu khấn
  thần nước cho chảy mãi. Gánh nước ấy, người Pu Pép mang thẳng về nhà,
  thay toàn bộ nước cũ. Lấy nước ấy rửa mặt, rửa xong đổ hết vào trong
  nhà, chứ không được đổ ra ngoài sân. Vì đó là nước bạc, nước vàng, là
  của cải.
  
  Theo phong tục của người Tày ở Bắc Cạn, sáng mùng 1, ra giếng làng
  lấy nước phải bỏ tiền để mua nước. Khi nào có được 3 người bỏ tiền vào
  giếng thì người thứ 4 đi lấy nước được lấy số tiền đó mang về. Ai cũng
  mong mình là người thứ 4 để được may mắn cả năm.
  
  Vào thời khắc giao thừa, người Cao Lan cũng xuất hành đi lấy nước về
  cúng gia tiên. Khi đi lấy nước, chủ nhà mang theo 1 thẻ hương để cầu
  khấn thần nước cho xin nước và phù hộ cho dân làng có đủ nước uống, mưa
  thuận gió hoà, mùa màng bội thu. Nước sau khi cúng gia tiên, phần còn
  lại thường cho trẻ đang đi học uống 3 ngụm. Mỗi lần trước khi uống phải
  nín thở và có quyền ước lấy 1 điều. Người Cao Lan tin rằng: Những ngụm
  nước đó sẽ làm con người thông minh sáng dạ, học giỏi, có chí phấn đấu.
  
  
  
  [You must be registered and logged in to see this image.]
  
  
  

• 
  
  
  4
  
  
  Càng dính nhiều tro càng nhiều may mắn
  
  Tết cổ truyền của người Giẻ Triêng ở Kon Tum gọi là Cha chả, tức
  là ăn than. Trước tết ba ngày, ba chàng trai to khoẻ của làng được già
  làng cử lên rừng đốt củi thành những đống than lớn, mang về làng. Dân
  làng chờ sẵn. Người ta nấu xôi, vuốt lên cây giẻ khô rồi đốt lên. Mọi
  người xúm nhau hất tung hai loại tro đó, sao cho cho nó bay lên cao. Ai
  dính nhiều tro nhất thì sẽ may mắn, mùa màng sẽ tốt tươi. Mỗi người cầm
  một nắm xôi ném lên mái nhà. Nắm xôi của ai dính trên đó, chắc chắn
  người đó năm mới sẽ có 100 gùi lúa. Sau đó, người ta sẽ cất than đi. Sau
  hai ba ngày, người lớn trong gia đình sẽ lấy than đem đi mài dựa, dao,
  rìu để bắt đầu một mùa sản xuất mới.
  
  
  

• 
  
  
  5
  
  
  Chúc tết bằng lời hát, tiếng cồng
  
  Qua giao thừa, người Mường ở Tân Lạc, Hoà Bình đánh ba hồi chiêng.
  Sáng sớm, người chủ gia đình xuống dưới sân gọi trâu bò về chuồng với
  quan niệm: Sáng sớm gọi trâu bò về thì cái năm ấy gia đình có nhiều trâu
  hơn. Sáng sớm mùng 1, con gái con trai đều phải đi tắm để cởi bỏ hết
  tất cả những cái xấu của năm cũ. Sau đó, cầm cồng cầm chiêng, tấu vang
  bài cồng Xắc bùa, đến từng nhà hát Xắc bùa chúc tết. Tiếng cồng “bong,
  bính, bong…” rộn rã khắp mường khắp bản.
  
  
  

• 
  
  
  6
  
  
  Hò nhau “Cướp” giọng gà..
  
  Người Pu Péo ở Hà Giang có tục “Đón giọng gà” hay còn gọi là “Cướp
  giọng gà”. Khi giao thừa đến, sắp sang năm mới, người ta phải canh chừng
  mấy chú gà trống. Thấy gà vừa vỗ cánh, chuẩn bị gáy là người ta đốt
  ngay 1 quả pháo, ném vào chuồng gà. Lũ gà giật mình, nhảy lên thi nhau
  gáy. Ngay lập tức, mọi người hò nhau hát vang trời để át tiếng gà gáy.
  Người Pu Péo quan niệm: tiếng gà gáy vừa hay, vừa thiêng liêng, đánh
  thức cả ông mặt trời dậy. Vì thế, người Pu Péo muốn tiếng hát của mình
  át tiếng gà với niềm tin hồn nhiên: Người nào làm được như thế thì sang
  năm mới sẽ hát hay, gặp nhiều may mắn, hạnh phúc.
  
  Nếu đón tết ở bản làng người Pu Péo, là phụ nữ bạn chớ vội đi chúc
  tết vào sáng mùng 1. Chỉ đàn ông mới được vinh hạnh này. Con gái tuổi
  lấy chồng mà vào nhà người ta, đó là điều tối kỵ. Họ sợ năm ấy gặp điều
  xúi quẩy, rủi ro, làm ăn không phát tài. Còn con trai thì đến càng sớm,
  chủ nhà càng vui. Tất nhiên ai cũng mong ngóng người đến chúc Tết nhà
  mình phải là người khoẻ mạnh, lịch sự, làm ăn khấm khá.
  
  
  

7

Lễ hội gội đầu... chiều mùng 1 tết

Người Thái trắng ở Quỳnh Nhai, Sơn la có hẳn một lễ hội gội đầu vào
đúng 1 giờ chiều 30 tết. Tất cả già làng, trưởng bản, từ già đến trẻ hò
nhau xuống bờ sông để tổ chức lễ gội đầu với mong muốn xua đi những nhọc
nhằn, vất vả trong năm qua và cầu cho năm mới mạnh khỏe, mùa màng tươi
tốt. Lễ gội đầu kết thúc là đến cuộc vui đua thuyền giữa nam và nữ.
Người ta tổ chức ném còn, xòe vòng… Trai gái được dịp vui chơi thoả
thích.


Phong tục đón tết của các dân tộc dù khác nhau nhưng đều có một điểm
chung là trong những ngày đầu năm mới, mọi người đặc biệt quan tâm đến
cách ứng xử với hàng xóm láng giềng, bạn bè và người thân trong gia
đình. Ai cũng vui vẻ, hồ hởi, thân tình trong không khí ấm áp của mùa
xuân. Ai cũng sợ to tiếng thì sẽ bị “dông” cả năm. Đón tết mừng xuân cho
dù có khác nhau ở tục lệ nhưng lại đều gặp nhau ở tinh thần nhân văn, ở
khát vọng ấm no, hạnh phúc và thịnh vượng./